Jedną z zasad rządzących zachowaniem człowieka jest zasada dążenia do spójności. Kiedy doświadczamy sytuacji niespójności, dążymy do tego, by niespójność tą zredukować. Jedną z najbardziej znanych teorii psychologicznych w tej materii, jest teoria dysonansu poznawczego, Leona Festingera. Choć koncepcja pochodzi z 1957 roku, nie straciła jak dotąd na aktualności.

Co to jest dysonans poznawczy?

Dysonans poznawczy to uczucie, którego doświadczamy w sytuacji, kiedy dwa (lub więcej) elementy poznawcze (opinie, informacje, przekonania itd.) stoją ze sobą w opozycji bądź są ze sobą niezgodne. Sytuacja taka jest dla organizmu nieprzyjemna – wzbudza nasz niepokój, powoduje, że czujemy się nieswojo. Dlatego, doświadczając dysonansu poznawczego, dążymy do jego zredukowania.

To, czym jest dysonans poznawczy, najlepiej zrozumieć, posługując się przykładami. Dysonansem będzie więc sytuacja w której ktoś pali papierosy, wiedząc jednocześnie o tym, że powodują raka płuc i choroby serca. Innym przykładem może być sytuacja w której otrzymujemy za swoją pracę bardzo niskie wynagrodzenie, zmieniamy więc swoją postawę wobec wykonywanej pracy, tłumacząc sobie, że pracujemy nie dla pieniędzy, ale dlatego że lubimy swoją pracę.

Redukcja dysonansu poznawczego, nastąpić może poprzez:

• dodanie dodatkowych elementów poznawczych, które pogodzą dwa „zwaśnione” elementy
• zmianę jednego z elementów poznawczych na spójny z drugim
• przeformułowanie znaczenia jednego lub obu elementów

Weźmy przykład może dość drastyczny, ale łatwy w interpretacji – bite dziecko. Dziecko bite doświadcza dwóch sprzecznych komunikatów – z jednej strony słyszy od rodzica, że jest kochane, z drugiej, rodzic sprawia dziecku ból. W efekcie dziecko doznaje dysonansu poznawczego i odczuwa pragnienie jego redukcji. Redukcja tych sprzecznych komunikatów, które, wysyła rodzic może nastąpić poprzez:

• dodanie dodatkowego elementu poznawczego (np. przekonania, że ten kto kocha musi bić – bicie jest wyrazem uczuć miłości)
• przeformułowanie jednego z elementów poznawczych (miłość musi nie być stanem permanentnym a czasowym, co umożliwia bycie jednego dnia kochanym, a drugiego bitym)
• bądź zmianę jednego z elementów poznawczych (dziecko odrzuca myśl o tym, że jest kochane)

W podanym przykładzie, pierwsze dziecko będzie łączyło ból z miłością, drugie nie będzie miało poczucia miłości jako stanu ciągłego i bezwarunkowego, trzecie nie będzie umiało kochać.

Redukcję dysonansu poznawczego stosujemy w wielu sytuacjach życiowych – dysonans poznaczy jest tym większy, im bardziej ważne są dla nas elementy poznawcze, które wchodzą w skład dysonansu. To ma o tyle duże znaczenie, że im większy dysonans, tym większe dążenie do jego redukcji. Siła dążenia do redukcji zależy też od tego,  na, ile powiązane są one z przekonaniami jednostki.

fot.:Tło zdjęcie utworzone przez freepik – pl.freepik.com