Syndrom presuicydalny to termin ukuty przez austriackiego suicydologa Erwina Ringela, który stwierdził, że przeważająca większość samobójstw (około 80%) jest poprzedzona wystąpieniem szczególnych zachowań i sygnałów.

Ringel swoją koncepcję oparł o wnikliwe badania 475 przypadków samobójstw usiłowanych. Analiza zachowania pacjentów przed podjęciem próby samobójczej lub samobójstwa dokonanego doprowadziła go do stworzenia koncepcji syndromu, który opisuje to, co dzieje się z osobą, która dokonuje zamachu na własne życie.

3 czynniki składające się na syndrom presuicydalny:

• zawężenie świadomości
• zahamowanie agresji i jej ukierunkowanie na siebie
• myśli i wyobrażenia samobójcze

Zawężenie świadomości w syndromie presuicydalnym – o co chodzi?

Zawężenie świadomości polega na tym, że człowiek nie dostrzega alternatywnych form rozwiązania problemu (widzenie tunelowe). Nawet najgłębsza depresja, w której chory zachowuje nawet nikłą nadzieję na poprawę, może zapobiec podjęciu próby samobójczej. Niestety w cięższych przypadkach depresji zawężenie świadomości jest bardzo silne.

Samobójstwo jest brutalnym sposobem przerwania depresji

Kępiński

Zwężenie świadomości objawiać może się na wielu płaszczyznach – odcięciu się od kontaktów z innymi, usztywnieniu procesów poznawczych, poczuciu ciągłej beznadziei, zawężeniu świata wartości (to, co kiedyś było ważne, przestaje się całkowicie liczyć dla człowieka).

Fantazje samobójcze

Dla osób, które znajdują się w otoczeniu chorego, najważniejszym elementem syndromu presuicydalnego jest wystąpienie fantazji samobójczych. O ile bliscy mogą nie zauważyć wystąpienia zawężenia procesów poznawczych czy narastającego poczucia beznadziei, to o tyle wystąpienie fantazji i myśli samobójczych zauważyć już mogą.

Nie wolno ich bagatelizować, choć warto je umieć odróżnić od zwykłego szantażu emocjonalnego. W obu przypadkach, dla pewności i bezpieczeństwa chorego warto udać się do psychoterapeuty bądź psychiatry, który będzie umiał zdiagnozować ryzyko wystąpienia próby samobójczej. Również u chorego w depresji, warto, aby rodzina wiedziała na jakie aspekty zachowania, które mogą objawiać syndrom presuicydalny, powinna zwrócić uwagę.

Syndrom presuicydalny – cechy

Opisując osobę z syndromem presuicydalnym (według E.Ringel’a) należy zwrócić uwagę na cechy, które występują w większości przypadków tj.:

• zawężenie sytuacyjne,
• zawężenie dynamiczne,
• zawężenie stosunków społecznych,
• zawężenie świata wartości,
• napięcie i agresja,
• fantazje samobójcze.

Zawężenie sytuacyjne

Sytuacja osoby w sytuacji presuicydalnej wydaje się jej zamknięta. Jej problemy i trudności nie mają rozwiązania. Nie widzi innych sposobów poradzenia sobie jak tylko samobójstwo. Nie jest w stanie przyjrzeć się swemu położeniu z metapoziomu. Jest przekonana, że nikt ani nic, nie jest w stanie niczego zmienić. Czuje się samotna, bezradna, osaczona. Takie zawężenie może nastąpić na skutek:  

• konkretnej sytuacji, wydarzenia (np. nieuleczalna choroba),
• wyników własnego postępowania (np. wpadniecie w spiralę długów),
• własnych wyobrażeń na temat potencjalnego zagrożenia (np. lęk przed powrotem oprawcy w więzienia).

Zawężenie dynamiczne

Pęd ku życiu zostaje zastąpiony pędem ku śmierci. Stałym elementem życia jest lęk, który dotyczy w zasadzie każdej sfery życia. Jacek Kasprzak w artykule „samobójstwo, interwencja i profilaktyka porównuje zawężenie dynamiczne do sił pokonujących grawitację.

Siły te pokonują instynkt samozachowawczy człowieka. Sama osoba w tej sytuacji nie jest w stanie tej siły przezwyciężyć.

Jacek Kasprzak, 2000, Terapia Uzależnień i Współuzależnienia, numer 4.

Zawężenie stosunków międzyludzkich

Izolacja i unikanie kontakt z innymi osobami, brak innych osób w jej otoczeniu. Relacje z innymi ludźmi są powierzchowne, płytkie, sporadyczne, pozbawione więzi i głębi. Brak osób znaczących, ważnych w jej otoczeniu. Osoba ta nie potrafi nawiązać głębszej relacji ani podjąć rozmowy na ważne dla niej tematy.

Zawężenie świata wartości

Brak zainteresowań, hobby, hierarchii ważności. Wartości, które dawniej wyznawała, przestają mieć znaczenie, stają się nieistotne. W efekcie obraz samego siebie ulega zniekształceniu. Bywa, że osoba ta staje się postrzegana (i sama siebie tak postrzega) jako dziwak, wariat, outsider.

Napięcie

Napięcie w sytuacji presuicydalnej jest na tyle silne, że owocuje agresją, która może być kierowana na najbliższe osoby, ale w końcu jest kierowana ku sobie. Zwrot agresji przeciwko sobie wiąże się według Kasprzaka z następującymi warunkami:  

• w człowieku muszą powstać pokłady bardzo silnej agresji,
• odreagowanie jej na zewnątrz musi być uniemożliwione przez czynniki wewnętrzne (zahamowanie tej osoby) lub czynniki zewnętrzne (stosunki kulturowe, normy cywilizacyjne).

Fantazje samobójcze

Fantazjowanie na temat własnej śmierci. Coraz częstsze i bardziej dokładne, obrazowe, plastyczne. W końcu stają się natrętne i dominują w życiu osoby. Myślenie to ma charakter przekształcający cel w rzeczywistość. Celem staje się samobójstwo. Według Kasprzaka, fantazje samobójcze przechodzą przez trzy etapy:  

1. wyobrażenia bycia martwym (fantazje nie dotyczą samej śmierci, ale bycia martwym, który czuje smak zemsty nad tymi, co go opłakują) na tym etapie śmierć jest zjawiskiem odwracalnym,
2. wyobrażenia podniesienia na siebie ręki bez konkretnych planów samobójstwa,
3. planowanie samobójstwa krok po kroku.

Te detale wzmacniają tendencje samobójcze.

fot.:Eva Blue / Unsplash.com