Psychologia zorientowana na proces, nazywana również psychologią procesu, pracą z procesem, pracą ze śniącym ciałem oraz POP– od angielskiego Process Oriented Psychology, jest niezwykle ciekawym i innowacyjnym kierunkiem psychoterapeutycznym. Pozwala zarówno na pracę z pojedynczymi jednostkami, jak też z całymi grupami. Twórca psychologii procesu to amerykański psycholog, fizyk i analityk jungowski, dr Arnold Mindell. Stworzony przez niego kierunek, niemal od chwili swojego powstania, czyli od początku lat siedemdziesiątych, jest jednym z dynamiczniej rozwijających się kierunków psychoterapeutycznych.

Psychologia procesu wyrosła z wielu teorii psychologicznych. Najważniejszą wśród nich była psychologia C. G. Junga, oraz teorie informacji i komunikacji. Innymi ważnymi źródłami, z których jej twórca czerpał inspiracje, stały się fizyka, taoizm, alchemia oraz szamanizm.

Zdaniem dr. Mindella, nasze doświadczenia oraz różne symptomy cielesne, znajdują odzwierciedlenie w naszych snach. Z kolei sam proces śnienia, odszukać możemy w każdym aspekcie naszego życia. Wspomniane powyżej doświadczenia i objawy cielesne, stanowią ponadto, jeden z najważniejszych sposobów przejawiania się naszej nieświadomości. Zgodnie z takim podejściem wszystko, co nas spotyka, zawiera pewną informację, którą musimy w pełni świadomie odebrać i odczytać. Dopóki tego nie zrobimy, ta informacja będzie nas niepokoić. Może się to objawiać dolegliwościami natury fizycznej lub psychicznej, jak również szeregiem nieprzyjemnych sytuacji doświadczanych przez niektórych z nas, niemal na co dzień.

Jedną z głównych cech wyróżniających pracę z procesem, spośród wielu innych metod pracy, z których korzysta psychoterapia, jest koncentrowanie się na celu i znaczeniu nieprzyjemnych doświadczeń i sytuacji, a nie na ich przyczynach i sposobach eliminacji. Zgodnie z założeniami psychologii procesu, problemy, których doświadczamy, same wskazują nam najlepsze sposoby ich rozwiązania. Jedyne, co musimy zrobić, to odkryć proces, któremu te problemy podlegają.

Każdy psycholog w pracy z procesem za najważniejsze uznaje to, jak dane jednostki lub grupy doświadczają i opisują swoje problemy. Proces podzielić można, bowiem na proces pierwotny – odnoszący się do tego, co jest bliższe świadomości i na proces wtórny – który koncentruje się na tym wszystkim, co jest dalsze. Praca z procesem doprowadzić powinna do dotarcia do procesu wtórnego. Etap kolejny powinien ten proces przybliżyć świadomości danej jednostki lub grupy, a następnie zidentyfikować go i w użyteczny sposób włączyć do codziennego funkcjonowania.

W psychologii procesu, słowo proces występuje w wielu znaczeniach. Pierwotnie używane było w znaczeniu procesu indywidualizacji, następnie pojawiło się w pojęciu procesu śnienia i procesu śniącego ciała. Proces śnienia według dr. Mindella, to proces leżący u podstaw odczuwanych przez człowieka problemów fizycznych i marzeń sennych. Przez proces śniącego ciała rozumie on z kolei, proces śnienia oraz obiekt, w którym się on przejawia.

Metoda psychoterapeutyczna wykorzystywana w psychologii procesu, jest typową metodą eklektyczną. Wkład w nią ma bowiem nie tylko psychologia jungowska, ale również terapia systemowa, terapia Gestalt, Neurolingwistyczne Programowanie oraz z terapia komunikacyjna. Jej stosowanie pozwala nie tylko uporać się z takimi problemami, jak stres, uzależnienia, kłopoty wiążące się z wchodzeniem w bliższe relacje, czy dolegliwości somatyczne, ale równocześnie pozwala na rozpoczęcie pracy ze snem, dostarcza inspiracji, rozwija kreatywność i twórcze myślenie. Ponadto psychoterapia procesu umożliwia wypracowanie całkiem nowych, skutecznych technik radzenia sobie z problemami, zwiększenie swojej świadomości oraz rozwój osobowości. Wskazane obszary, to tylko niektóre spośród tych, w obrębie których można tą metodę wykorzystać.

Inną metodą stosowaną w psychologii zorientowanej na proces, jest metoda pracy z problemami społecznymi. Wykorzystuje się ją głównie w kłopotach wiążących się z nieprawidłowym funkcjonowaniem grup społecznych, jak też przeróżnych organizacji i firm.

Pracę z procesem można więc stosować: w psychoterapii indywidualnej, w działaniach środowiskowych i międzykulturowych, w pracy nad schorzeniami somatycznymi, jak i psychosomatycznymi, w terapii osób z problemami psychiatrycznymi, z osobami autystycznymi oraz w terapii osób w śpiączce. Wykorzystywać można ją również w terapii par i rodzin, w pomocy małym i dużym grupom w rozwiązywaniu konfliktów oraz w rozwijaniu twórczości, osobowości, samoświadomości. Może być ona równie dobrze terapią krótko-, jak i długoterminową, drogą samorozwoju, jak również sposobem wykorzystywanym w przypadkach interwencji kryzysowej.

Zastosowanie metod wypracowanych na gruncie psychologii procesu jest jak widać bardzo szerokie. Niejeden psycholog twierdzi, że psychoterapia bazująca na osiągnięciach tej szkoły psychologicznej, charakteryzuje się bardzo dużą skutecznością. W Polsce istnieje, co najmniej kilka silnych ośrodków naukowych zajmujących się właśnie psychologią procesu.